Kad je vladao nijemi film
(tekst je prvobitno bio objavljen 1965. godine u mostarskoj Slobodi, a reprint je napravljen 2010. godine na portalu Nova Sloboda, fotosi iz arhive Tibor Vrančić))
Prva kino predstava u Mostaru odigrana je 1905. godine, samo deset godina iza prve projekcije filma na svijetu, u Parizu.
Na požutjelim stranicama mostarske „Slobode“ iz 1965. godine pronašli smo vrlo interesantan tekst Zlatka Čelikovića, o istoriji kina i filma u Mostaru, koji sa zadovoljstvom predstavljamo. Aktuelne vlasti, što se tiče ovog segmenta kulture, gurnule su nas unazad, više od jednog vijeka.
Ovo su odlomci iz neobjavljene hronologije događaja, koji su prije šezdeset godina počeli zbivati u privremeno otvorenim i stalnim salama i ljetnim baštama mostarskih bioskopa, događaja, satkanih na temelju sjećanja pojedinih starijih pasioniranih ljubitelja sedme umjetnosti.
Svega deset godina poslije prve filmske predstave u svijetu, održane u Parizu u režiji braće Limijer, građanima Mostara se pružila prilika da na neiskorištenom prostoru današnjeg parka izviđača na Lenjinovom šetalištu prisustvuju prikazivanju prvog filma u njihovom gradu. Te 1905. Godine pokretnim kino-projektorom rukovao je neki podoficir austrijske vojske. Iste godine, samo nešto kasnije, na prostoru gdje se danas nalazi zgrada Osiguravajućeg zavoda, pod velikim šatorom otvoren je drugi bioskopkoji je posjedovao vlastiti agregat od 110 Volti. Smatra se da je to prvo korištenje električne energije u Mostaru. Vlasnik tog bioskopa, koji je te godine izgorio, bila je neka udova zvana „Bečanka“.
Od tih dana kad je vladao nijemi film pa do 1932. godine, kada su na ekranu „Central“ kina progovorili proslavljeni protagonisti jednog od prvih zvučnih filmova „Parada ljubavi“, Moris Ševalje i Dženet Mak Donald, događaji u mostarskim kino-salama i oko njih počeli su se odvijati filmskom brzinom. Godine 1906. doseljenik iz Italije, mehaničar Anton Tiberio, najprije otvara kino u prostorijama muslimanskog KUD „Itihad“ gdje se danas nalaze prostorije Sreskog odbora Crvenog krsta, da bi već slijedeće godine otvorio kino u podrumskim prostorijama hotela „Bristol“. Jednog dana 1908. godine to kino se preselilo u drvenu baraku, preko puta tog hotela i zbog odgovarajućih uslova za tadašnje prilike, stiče status prvog stalnog bioskopa u Mostaru. Tu su prikazivani kratkometražni filmovi uz klavirsku pratnju. Posebnu zanimljivost predstavlja podatak na koji način se reklamiraju filmovi. Pored plakata, jedan čovjek je svake večeri pred kinom izvikivao naziv filma i imena glumaca. Pored tog „Rojal“ kina, iste godine je na uglu ulica Dr. Safeta Mujića i Ante Zuanića bilo otvoreno prvo ljetno kino u gradu, koje se zvalo „Eden-park“.
.
[IMG]http://i47.tinypic.com/2mq94z9.jpg[/IMG]
.
U zlatnim godinama nijemog filma, kada su filmskim platnima svijeta vladali Greta Garbo, Roman Novaro, Rudolf Valentino, proslavljeni komičarski par Pat i Patašon i druge filmske zvijezde, vlasnici bioskopa (Tiberio, Ančić i Mikan) su se trudili da svojim posjetiocima prezentiraju što bolje i što kvalitetnije filmove. Tako naprimjer, na repertoaru tih bioskopa 1919. godine nalazili su se filmovi „Velika žrtva“, „Igra smrti“, „Zemlja strasti“, dokumentarni film “Svečani prenos kostiju Zrinskog i Frankopana“ i još neki. Radnju filmova pratio je na klaviru stari muzičar Tantulini.
Jednog dana kad je nijemi film ustupio mjesto zvučnom, u bioskopima „Central“, „Neretva“, koji se kasnije zvao „Korzo“, prikazano je više monumentalnih remek djela sedme umjetnosti, kao što su: „Bosanska rapsodija“, „Emil Zola“, „Stjenka Razin“, „Volga, Volga“ i još neki. Vlasnici tih bioskopa trudili su se da kino programe reklamiraju na najsenzacionalnije načine. Pored plakata rađenih rukom, ulicama grada prolazila su kolica sa pokretnim vertikalnim valjkom koji se okretao oko osovine, reklamirajuči ispisan naziv filma.
Drugo i treće poglavlje hronologije događaja, koji su se od 1905. godine počeli zbivati u mostarskim bioskopima obuhvata razdoblje od 1941. godine do danas. U tim ratnim i poslijeratnim godinama u Mostaru su postojala dva gradska bioskopa, zatim, poslije oslobiđenja, „Volga“, „Zvijezda“ i „Partizan“, kino Ratnog vojnog vazduhoplovstva, Kino Doma JNA, koje je jedno vrijeme radilo u sastavu Gradskog kinematografskog preduzeća pod imenom „Neretva“ i ljetno kino. Neki od tih biopskopa, zbog raznih okolnosti, više ne rade.
Pored ljetnog kina, Mostar danas ima dvije moderno uređene kino dvorane bioskopa „Zvijezda“ i „Partizan“, u kojima ima preko 1.000 sjedišta i u kojima su montirani uređaji za najsavremeniju tehniku projekcije.
Priredio: Smail Špago
novasloboda.ba
